1960 yılında, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilanı sürecinde Kıbrıs Cumhuriyeti, Yunanistan ve Türkiye arasında imzalanan İttifak antlaşmasının 4. Maddesine göre 950 Yunan askeriyle beraber 650 Türk askerinin de Ada’ya çıkması mümkün olacaktı. Osmanlı Ordusunun Ada’dan ayrılışından 82 yıl sonra Türk Ordusu 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs’a çıkıyordu. Halkta bunun heyecanı yaşanırken Lefkoşa’da yayınlanan Nacak gazetesi aşağıdaki içerikte bir duyuru yayınladı:

“Okurlarımızın Dikkatine

Doksanı Aşmış İhtiyarlar Aranıyor

Nacak, Osmanlı Ordusunun Kıbrıs’tan ayrılışını ve İngiliz askerlerinin Ada’ya girişini hatırlayan yaşlı (90 ve 100 yaşını aşmış) vatandaşlarımızı aramaktadır. Bu vatandaşlarımıza Türk Ordusunun 16 Ağustos’ta Kıbrıs’a yeniden girişini göstermek için elimizden gelen bütün kolaylık ve imkânlar sağlanacaktır.

Nacak, bu yaşlı vatandaşlarımızın otomobil, yiyecek ve yatacak masrafını deruhte etmektedir.

İlgililerin adlarını, adreslerini ve yaşlarını derhal bize bildirmelerini ve bu hususta köy ve şehirlerdeki okurlarımızın bize yardımda bulunmalarını rica ederiz.”[1]

Bu duyurunun devamında aranan insanlara ulaşıldı. Ama sayıları çok azdı, 8-10 civarındaydı. Onlarla röportajlar yapıldı, duydukları ve hatırladıkları yazıya geçirildi, tarihe kazandırıldı.[2] Oysa bu tür bir çalışmaya 1960 yılından 20 yıl önce girişilseydi daha fazla kişiye ulaşılır, daha fazla anı, hatıra tarihe kazandırılırdı. Bu tür hafızanın zengin olduğu 40 yıl öncesinde böyle bir çalışma yapılsaydı ciltler dolusu kitap yazıla bilirdi. Oysa 1960 yılında 8-10 kişiye ulaşıldı ve anlattıkları kayda geçildi.

Elinizde olan bu çalışma yukarıda anlatılanlar yönüyle çok önemlidir. 1974 yılında gerçekleştirilen Kıbrıs Mutlu Barış Harekâtı’nın üzerinden 48 yıl geçiyor. Bu süre zarfında çok gazimiz dünyasını değişti ve onların vefatıyla beraber bizler de maalesef zengin bir hafızanın kayboluşunu seyrettik. Torbalı’da kayda geçen Kıbrıs gazisi sayısı 114’tir. Bu çalışmaya başlandığında onların 96’sı hayattaydı. Çalışma devam eden süreçte görüşülen, söyleşi yapılan bazı gaziler de vefat etti. Ama yine de çeşitli nedenlerle görüşmeyi kabul etmeyen veya sağlık durumları iyi olmayanlar dışında 25 gazimize ulaşılmış ve onlardan değerli bilgiler kayda geçirilmiştir, tarihe kazandırılmıştır.

*           *           *

Lefke Avrupa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü olarak 2015 yılında Kıbrıs Türkünde Demokratik Kültür ve Kıbrıs Demokrasi Tarihi isimli kongremizi o gün daha hayatta olan ünlü Osmanlı tarihçisi, kutbü’l-müverrihîn Prof. Dr. Halil İnalcık onuruna düzenlemiştik. Kendisiyle irtibata geçtiğimizde 2013 yılında yayınlanan ve kendisinin de yayın ekibinde yer aldığı Kıbrıs Tahrir Defterleri: Mufassal, İcmâl ve Derdest (Tıpkıbasım) kitabından 10 adet bize göndereceğini söylemişti. Bir hafta sonra kargomuz geldi. Kargonun içinde bir not da vardı. İnalcık hocam, eserin Kıbrıs Rum kesimi yöneticilerine ve ilgili kurumlarına da ulaştırmamızı istiyordu. İnalcık hocam mealen şunu yazıyordu: Kitabı oraya da ulaştırın ki Rumlar Osmanlının adayı işgal etmediğini, adayı “şenlendirmek” için oraya geldiğini görsünler, okusunlar.

Evet, Kıbrıs Rum kesimi ve dünyada birçok ülke Osmanlı’nın Ada’ya gelişini ve ayrıca 1974 yılında Türk Ordusunun Ada’ya çıkartma yapmasını vahşet, işgal şeklinde yansıtmaya çalıştı. Ve bu girişimlerine hâlâ de devam etmekteler.[3] Oysa İnalcık hocanın ifade ettiği gibi Osmanlı, dönemin değimiyle “şenlendirmek” için adadaydı. Yine Türk ordusu dönemin başbakanı Bülent Ecevit’in ifadesiyle “Barış için, barış getirmek için adadaydı”.

Anılara dayanan bu çalışma Türk Ordusunun işgal için, vahşet için değil, tam tersi vahşetleri durdurmak, Ada’ya barışı getirmek için 1974 yılında çıkartma yaptığını göstermek açısından da önemlidir. Değerlendirilmelidir.

*           *           *

Bu tür anı çalışmalarının, söyleşilerin toplanmasının sonu yoktur. En son şahit hayatta bulununcaya kadar bu çalışmalara devam etmek gerekiyor. Torbalı’daki Kıbrıs gazilerinin 25’nin anısı bu kitapta yer almaktadır. Çeşitli nedenlerle ve sağlık durumlarıyla ilgili söyleşi yapılamayanlar da bulunmaktadır. İkna edilmeli ve bu çalışma devam ettirilmelidir.

Bu vesileyle öncelikle çalışmaya anlatımlarla, resimlerle katkı koyan değerli Kıbrıs gazilerine teşekkür etmek gerekiyor. Sağ olsunlar, var olsunlar.

Böyle bir çalışmanın yayınlanmasını üstlenen Torbalı Belediyesi’ne ve yetkililerine teşekkür ediyorum

Bu çalışma aynı zamanda öğrencim Ufuk TÜRKEKUL’un ilk kitap çalışmasıdır. Ona bu yolda başarılar diliyorum. Başarıları daim olsun.

Doç. Dr. Elnur Ağayev

Lefke Avrupa Üniversitesi

Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü / Lefke – KKTC

03.08.2022